Is lichaamsdonatie
altijd een optie?

Honderd jaar geleden was het heel gebruikelijk dat je na je overlijden begraven werd. Later kwam daar de mogelijkheid tot cremeren bij, waar tegenwoordig meer dan de helft van de Nederlanders voor kiest. Toch is er nog een optie, die steeds vaker wordt genoemd als wens: je lichaam doneren aan de wetenschap. Hoe gaat dat precies in zijn werk en waar moet je dan rekening mee houden? Universitair hoofddocent Anatomie Marc Vorstenbosch, van het Radboud UMC, vertelt meer over wat er mogelijk is.

De derde bestemming

‘In Nederland heb je eigenlijk drie opties in de wet staan, wat er met een overleden persoon mag gebeuren. Begraven, cremeren en de derde bestemming: doneren aan de wetenschap. Als je voor deze donatie kiest, kom je terecht bij een van de anatomische instituten die we in ons land hebben. Lichaamsdonatie draagt bijvoorbeeld bij aan het opleiden van nieuwe artsen en chirurgen.'

Bijdragen aan de wetenschap

‘De reden waarom mensen kiezen voor lichaamsdonatie is vaak heel mooi. Ze willen graag nog nut hebben na hun overlijden en bijdragen aan de medische wetenschap. Soms vindt de familie het moeilijk dat ze hun geliefde hebben afgestaan. Het lichaam wordt namelijk niet meer terug gegeven nadat het is gedoneerd. Maar het biedt vaak troost voor nabestaanden dat hun dierbare na de dood heeft bijgedragen aan de medische wetenschap of opleiding.'

Bij leven regelen

‘Om jezelf als lichaamsdonor aan te melden, is het goed dat je hier tijdens je leven al mee bezig bent. Bedenk voor jezelf goed wat je wilt en bespreek dit ook met de mensen om je heen. Zo weten zij ook wat jouw wensen zijn en wat ze te wachten staat als het zover is. We hebben in Nederland een bijzondere situatie waarbij meer mensen lichaamsdonor willen zijn, dan er lichamen nodig zijn. Afhankelijk van het instituut waar je aan doneert is er een bepaald aantal plekken beschikbaar. Als die vol zijn, kunnen we helaas geen nieuwe mensen meer aannemen. We willen namelijk zeker weten dat de donoren passen bij de vraag van de opleidingen. Zo kunnen we de wens van de lichaamsdonoren ook echt waar maken. ' Legt prof. Marc Vorstenbosch uit.

Plek reserveren

Hoe kun je dan regelen dat je als lichaamsdonor wordt geregistreerd? Marc licht toe hoe belangrijk de inschrijving is. 'Veel anatomische instituten hebben tegenwoordig een stop op de aanmeldingen. Zodra er weer plek is op de donorlijst, kunnen donoren zich weer inschrijven. Ook al is het overlijden waarschijnlijk nog ver weg. Is het echt jouw uitvaartwens om donor te worden? Dan is het goed om in de gaten te houden wanneer het weer mogelijk is om je aan te melden. Hiervoor is een speciale website, lichaamsdonatie.info.'

Donatie als afscheidswens

‘Daarnaast is het belangrijk dat je jezelf aanmeldt en alle juiste papieren in orde maakt. De wens om donor te zijn in een testament of in je uitvaartwensen is niet genoeg. Je moet echt ingeschreven staan bij het instituut waar jij heen wil. Daarbij komt ook kijken dat je een wilsbeschikking moet schrijven. Per instituut zijn er verschillende eisen, soms zit je bijvoorbeeld vast aan een postcodegebied. Het is dus belangrijk om je hier op tijd in te verdiepen. Je krijgt vaak een informatiepakket om je nog beter voor te bereiden '.

Anders afscheid nemen

Marc Vorstenbosch legt uit dat het voor de nabestaanden vaak wennen is. ‘Besef je dat het afscheid anders verloopt dan de meeste mensen gewend zijn. Het is belangrijk dat de overledene binnen 24 uur na het overlijden door de uitvaartverzorger naar het anatomisch instituut wordt overgebracht. Meestal zijn we gewend dat je ongeveer vijf dagen hebt om afscheid te nemen en is er een uitvaartdienst.  De uitvaartverzorger regelt dat het overbrengen naar het ziekenhuis met veel respect en aandacht gebeurt. Zo is er toch nog een klein moment van afscheid. Daarnaast is er bij vrijwel elk anatomisch instituut een monument om de lichaamsdonoren te  eren en wordt er vaak jaarlijks een herdenking gehouden.’

Naast de herdenkingen die geregeld zijn vanuit het anatomisch instituut, is het natuurlijk ook mogelijk om een herdenkingsdienst te organiseren voor de overledene. Ook zonder lichaam kan er op allerlei manieren vorm gegeven worden aan het afscheid. Je kunt dit altijd overleggen met de uitvaartverzorger, die helpt de nabestaanden om hier een passende vorm voor te vinden. 

Lichaamsdonatie en uitvaartverzekering

Het kan toch zijn dat een lichaamsdonor niet aan de eisen voldoet na het overlijden. Deze eisen verschillen per anatomisch instituut en zijn dus iets om goed uit te zoeken.  Marc vertelt dat je ook daar nu al over na kunt denken. ‘Wij adviseren altijd om toch financieel rekening te houden met een uitvaart. Dan kan het zinvol zijn  een uitvaartverzekering af te sluiten en die niet op te zeggen. Er zijn namelijk omstandigheden waarin de donatie niet kan plaatsvinden. Bijvoorbeeld bij overlijden door een ongeluk, in het buitenland of een infectieziekte. Ook als je orgaandonor bent kom je niet in aanmerking voor lichaamsdonatie.  Of alles in orde is,  weet je dus pas na het overlijden zelf. Dan kan het zijn dat er alsnog een uitvaart plaats moet vinden. Het zou zonde zijn als daar dan niets voor geregeld is. '