Onderzoek: één derde Nederlanders geconfronteerd met overlijden in coronatijd

dinsdag 28 juli 2020

Helft kon niet bij uitvaart aanwezig zijn
Bijna de helft van de Nederlanders, die in hun omgeving een overlijden heeft meegemaakt tussen 12 maart en 1 juli 2020, kon de uitvaart ongewenst niet bijwonen door de coronamaatregelen. In Nederland zijn bijna zestigduizend* mensen overleden tijdens deze periode. Van de nabestaanden die een uitvaart hebben moeten regelen in coronatijd heeft 80% toch een goed gevoel overgehouden aan het afscheid ondanks de geldende maatregelen. Dit en meer blijkt uit een onderzoek van Monuta naar de beleving van uitvaarten in coronatijd.   

“Iedereen moet afscheid kunnen nemen met een goed gevoel, ook in coronatijd. Al onze medewerkers hebben er alles aan gedaan om nabestaanden en hun gasten zo goed mogelijk tot steun te zijn. Vooral in het begin van de coronatijd toen de richtlijnen vaak wijzigden hebben mensen het moeilijk gehad. Zo hadden wij een gezin met milde coronaklachten. Mensen met een coronabesmetting mochten in het begin geen uitvaartcentrum bezoeken, tot het RIVM de richtlijnen versoepelde voor directe naasten met milde coronaklachten. Toen hebben wij direct aanvullende veiligheidsmaatregelen ontwikkeld zodat het gezin, met mondkapjes op, de volgende middag in persoon afscheid kon nemen van hun vader. Met kaarsjes en achtergrondmuziek is er een route gemaakt door het uitvaartcentrum en konden zij tóch persoonlijk afscheid nemen. Daarnaast hebben zij via livestream de uitvaart kunnen volgen. En dit is maar één voorbeeld. Veel uitvaarten verliepen anders en soms niet conform de uitvaartwensen door de maatregelen die golden. Daarom wilden we onderzoeken wat de impact was voor directe nabestaanden, bezoekers van een uitvaart en de mensen die op afstand afscheid hebben moeten nemen. Ondanks de beperkingen zien we dat nabestaanden veel begrip hebben gehad voor de maatregelen. Bij één op de drie uitvaarten ontstonden helaas verdrietige situaties waarbij bijvoorbeeld de weduwe of broers en zussen niet aanwezig konden zijn. Afscheid nemen kunnen we maar één keer doen en dan wil iedereen voor wie de overledene dierbaar is erbij zijn. Door de mogelijkheden die werden geboden om op afstand afscheid te nemen heeft gelukkig 80% een goed gevoel overgehouden aan het afscheid,” zegt Yolanda Wouters van Monuta.

Afscheid op afstand
Een derde van de Nederlanders is geconfronteerd met een verlies in coronatijd waarvan de helft ongewenst de uitvaart niet persoonlijk kon bijwonen. Bij 40% was dit een familielid van henzelf of hun partner. Bijna twee derde (59%) van de afwezigen kon op afstand een laatste groet brengen of het afscheid volgen. De meeste mensen hebben via video of audio livestream (28%) het afscheid meegemaakt. De laatste groet werd meestal gebracht in de vorm van een erehaag (23%), een walk through (16%) en drive through condoleance (5%). Het op afstand bijwonen van de uitvaart wordt door de respondenten als onpersoonlijk beschreven, maar degenen die hiervan gebruikmaakten vonden het toch fijn dat het kon. De erehaag en livestream zijn twee alternatieven die mensen waarderen en graag behouden, ook in de toekomst. 61% van de mensen die niet persoonlijk kon condoleren heeft via een kaartje hun medeleven betuigd, 18% deed dit telefonisch. 

Regionale verschillen
Opvallend in het onderzoek is dat zelfs in Noord-Brabant meer dan 80% van de direct nabestaanden een goed gevoel over heeft gehouden aan de uitvaart. In Zuid-Holland waren er minder nabestaanden die met een goed gevoel terugkijken op de uitvaart, namelijk 72%. Deze twee provincies hadden de meeste overledenen in de coronaperiode (11.409* in Noord-Brabant en 9.646* in Zuid-Holland).  

Maatregelen voor uitvaarten 
Vanaf 12 maart tot 1 juli 2020 gold er een maximum aantal bezoekers voor een uitvaart. De eerste dagen was dit 100 personen en vanaf 17 maart niet meer dan 30 personen. Ook de cateringfaciliteiten werden gesloten in alle uitvaartcentra tot 1 juni 2020 waardoor een nazit niet meer mogelijk was. Momenteel geldt nog steeds de maatregel dat aanwezigen 1,5 meter afstand moeten houden tot elkaar en geen fysiek contact met elkaar mogen hebben. Het maximum aantal bezoekers is sinds 1 juli 2020 niet meer van kracht. Lees hier meer over coronavirus en uitvaarten.

Sterftecijfer per provincie in week 11 t/m week 27 2020

Consequenties invulling uitvaart
Het terugbrengen van het aantal genodigden leidde bij 32% van de uitvaarten tot pijnlijke situaties. Dat kwam vooral doordat nabestaanden uit de risicogroep niet uitgenodigd konden worden. Denk aan nabestaanden die in een verzorgingstehuis zaten of zelf ziek waren. De aanpassingen die nabestaanden moesten doen aan de uitvaart gingen vooral over de condoleance en catering die allebei niet plaats konden vinden. Andere aanpassingen waren de dag of het tijdstip van de uitvaart en de opbaring die niet op de gewenste manier, zoals thuis, kon plaatsvinden. Bijvoorbeeld door drukte of doordat uit veiligheidsoverwegingen geen opbaring meer thuis werd gedaan. 

Bezoekers uitvaarten in coronatijd
De aanwezigen bij uitvaarten in coronatijd hebben het afscheid ook anders beleefd. Zij hebben het als negatief ervaren dat er geen persoonlijke condoleance plaats kon vinden, er een maximum was van 30 personen en dat de risicogroepen er niet bij konden zijn. Zij waren wel zeer te spreken over de erehaag, het hanteren van 1,5 meter afstand tussen de aanwezigen en andere vormen van condoleren die werden aangeboden zoals de walk- en drive through condoleance. Vooral  bezoekers missen het om direct nabestaanden te troosten en persoonlijk te condoleren.

Grotere herinneringsbijeenkomst
Het kan zijn dat nabestaanden behoefte hebben om nogmaals in een groter gezelschap met geïnteresseerden stil te staan bij het leven van de overledene. Bijna de helft heeft eventueel nog behoefte om dit te organiseren. 

Over het onderzoek

Het onderzoek naar de beleving van uitvaarten in coronatijd is uitgevoerd door NL-Eyes in opdracht van Monuta van 3 tot en met 10 juli 2020. In totaal bestond de representatieve steekproef uit 1.544 Nederlanders van 18 jaar en ouder die iemand in hun nabije omgeving hebben verloren in de periode dat de coronamaatregelen voor uitvaarten golden (12 maart tot en met 30 juni 2020). Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een online panel, waarbij per provincie steekproeven zijn gedaan van minimaal 90 respondenten. Daarnaast heeft er een tweede steekproef van 1.100 Nederlanders van 18 jaar en ouder uit een online panel ook enkele vragen over verlies in coronatijd beantwoord. Het onderzoeksrapport is beschikbaar via Monuta.

*Bron: Sterftecijfers CBS van week 11 t/m 27 2020