De zonnebloemen
verbonden ons

Afgelopen maart, tijdens de piek van de eerste coronagolf, overleed de moeder van Ilse en Marieke. Hoe neem je afscheid als er zoveel niet kan en mag? Terugblik op een bijzondere uitvaart. “Goed afscheid nemen is wezenlijk voor het rouwproces.

Kijken naar wat wél kon

Een herfstdag aan de Amstel. Dochters Ilse en Marieke staan samen met vrienden en familie aan de oever en strooien de as van hun moeder Ans uit over het water. Zo wilde zij het zelf, op haar lievelingsplek, waar ze jarenlang heeft gewoond. Het is 28 september 2020, de dag van Ans’ verjaar­dag en precies een half jaar na haar overlijden. Ze zou vandaag 63 zijn geworden. Na de korte plechtigheid scharen de paar aanwezigen zich op het terras van haar stamcafé, ook aan de Amstel. Geheel in haar geest wordt het glas geheven op haar leven, en wordt er nagepraat over het prachtige afscheid dat haar een half jaar geleden is gegeven. Ilse (36): “Er kon en mocht toen heel veel niet, vanwege de corona­maatregelen. Maar onze uitvaartverzorger Jolanda Weber heeft echt alles op alles gezet om te kijken naar wat wél kon. Dat onze wensen zoveel mogelijk werden gerealiseerd. We voelden ons zeer gezien en gehoord. Ik gun iedereen een Jolanda.”

Ans kreeg in het najaar van 2019 te horen dat ze ongeneeslijk ziek was. Longkanker, met een uitzaaiing in haar hoofd. Er volgden een paar zware maanden. Omdat ze niet goed voor zichzelf kon zorgen, verbleef ze in ZorgHerberg Oostpoort in Amsterdam. Ilse bezocht haar vaak en ging mee naar het ziekenhuis, met de broer en schoonzus van Ans. “We hebben in maart samen de hele dienst voorbereid”, vertelt Ilse. “Erg fijn om dat te kunnen delen.”
Toen steeds duidelijker werd dat Ans niet lang meer zou leven, ging Ilse met haar het gesprek aan over het naderende afscheid. Ze vond het ingewikkeld, maar gaf toch een aantal dingen aan. Zo wilde ze graag gecremeerd worden in een rieten mand, ingebakerd in doeken. En ze wilde graag dat er onge­dwongen een borrel werd gedronken, het liefst nog vóór haar overlijden, zodat ze zelf nog afscheid kon nemen. Er werd contact gezocht met Monuta-­uitvaartverzorger Jolanda Weber, om alvast het een en ander voor te bespreken. Jolanda: “Voor de nabestaanden, maar ook voor degene die komt te overlijden, is zo’n gesprek heel fijn. Het geeft een enorme rust als wensen zijn doorgesproken, en nabestaanden na het overlijden niet hoeven te zoeken en te gissen. Voor mijzelf is het altijd bijzonder om in het laatste stadium betrokken te zijn en iemand te kunnen zeggen: ‘Ik ga u nooit meer zien, maar ik beloof u dat ik alles met liefde zal regelen.’ Dat is een heel emotioneel moment.” Het eerste telefonische gesprek met Ilse en Ans vond begin maart plaats, later zou nog een ontmoeting volgen. En toen kwam de coronagolf.

Angst en onwetendheid

Ilse werd 26 maart gebeld door de ZorgHerberg dat haar moeder opeens heel hard achteruitging. Er was een vermoeden van corona. “Vrijdag 27 maart werd ik vroeg in de ochtend gebeld dat er gestart ging worden met rustgevende medicijnen. De week ervoor waren alle verpleeghuizen op slot gegaan vanwege corona, dus ik had haar al ruim een week niet gezien. Opeens moesten we afscheid van haar nemen, met een pak aan en maskers voor. Heel erg heftig. Ze is in de nacht van 28 maart overleden. Heel verdrietig, maar we waren ook dankbaar dat ze niet meer hoefde te lijden. En dat ze tóch haar wensen had uitgesproken. Al zat die afscheidsborrel met haar erbij er helaas niet meer in…”

Coronamaatregelen

Vanwege corona was het onduidelijk of alle wensen van Ans door konden gaan. Jolanda: “Er heerste in maart nog veel angst en onwetendheid over corona. Ans moest bijvoorbeeld direct na haar overlijden worden overgebracht naar het mortuarium uit angst voor besmetting, waardoor er geen laatste verzorging samen met de nabestaanden mogelijk was. Heel ingrijpend voor hen, zeker Ilse had haar graag nog zelf willen verzorgen. Ook rees de vraag of een rieten mand wel kon. En of Ans kon worden gewikkeld in doeken. En kon er nog wel afscheid worden genomen in een rouw­kamer? Een goed afscheid is wezenlijk voor het rouwproces, dus ik heb alles op alles gezet om het mogelijk te maken.”

Zonnebloemen

“De verbinding tussen overledene en nabestaanden is belangrijk”, vertelt Jolanda. “Dit is natuurlijk een prachtig voorbeeld.” Zij heeft er dan ook haar uiterste best voor gedaan dat Ans kon worden opgebaard in een rieten mand en ingebakerd was in haar sjaals. Ilse, ontroerd: “Mijn moeder had gezegd: ‘Ik wil gaan, zoals ik ook gekomen ben.’ Haar sjaals roken nog helemaal naar haar parfum. Zo voelde ze heel dichtbij.” 

Volgens het coronaprotocol mochten dertig mensen bij de uitvaart zijn. Na de dienst vormden zij buiten een stille erehaag op anderhalve meter afstand van elkaar, met ieder een zonnebloem in de hand. Toen de mand door de haag werd geleid, legde iedereen er één voor één een bloem op. De muziek klonk door de open deuren. Jolanda: “Ik krijg nog kippenvel als ik daar aan terugdenk.” Ilse, Marieke en hun oom begeleidden Ans vervolgens lopend naar het Crematorion van Zorgvlied, naar een soort enorme tipitent, waar ze werd gecremeerd. Ilse: “Dat vond ze een fantastisch idee, zo direct onder de sterrenhemel.”

De uitvaart was op 3 april. Enkele dagen daarvoor was Ans overgebracht naar een Haarlems rouwcentrum. Ilse: “Het was allemaal zó snel gegaan rondom het overlijden van onze moeder, maar nu konden we gelukkig toch in alle rust afscheid nemen. De familiekamer heette nota bene de Van Goghzaal. Een toevals­treffer. Mijn moeder was dol op zonnebloemen, en zelf heb ik als event­manager in het Van Gogh Museum gewerkt. Die bloemen verbonden ons. April is absoluut niet het seizoen voor zonnebloemen, maar de uitvaartruimte stond er vol mee.” 

De cirkel is rond

Op de rouwkaart van Ans – ontworpen door Ilse, samen met haar zus, oom en tante – stonden ook zonnebloemen en een cirkel, met een gaatje. Erachter een tekst van Leonard Cohen: There is a crack in everything, that’s how the light gets in. “De tekst kenmerkt het leven van onze moeder”, zegt Ilse, al wil ze er verder niet te veel over kwijt. “Met de prachtige uitvaart waar alleen de ‘inner circle’ was en de waardige verstrooiing op 28 september aan de Amstel voelt de cirkel weer rond. Het is goed zo.”